KÁSO ÑEMOMBE'U: MBOHAPY PÓRA OHEKA PY'AGUAPY

KÁSO ÑEMOMBE’U: MBOHAPY PÓRA OHEKA PY’AGUAPY
Ohai: David Galeano Olivera
Leer original (hacer clic) en: http://cafehistoria.ning.com/profiles/blogs/k-so-emombe-u-mbohapy-p-ra-oheka-py-aguapy
Leer también en: http://dgaleanolivera.wordpress.com/kaso-nemombeu-mbohapy-pora-oheka-pyaguapy/

Peteĩ ára ndaje oġuahẽ hikuái Itakuruvípe karai Arnaldo Martínez, hembireko ha mokõive ta’ýra: Peru, ijypykuéva, ha Kalo’i katu paha¬guéva; avei ou hendivekuéra karai Policarpo Centurión ha hembireko; ha karai Crispín Rivas hembireko hyeguasúva ndive. Ha’ekuéra oúkuri Kuruguatýgui.
Oġuahẽ rire Itakuruvípe niko ojogapo hikuái mbohapyve ojoykére. Peteĩ tapepo’i puku opahápe ojogapókuri karai Policarpo, ha hóga rape yke akatúa gotyo ndaje ojogapo karai Crispín; ha hóga rape yke asu gotyo katu ojogapókuri karai Arnaldo. Mbohapyve ojoypypete, oikoha¬guéicha Kuruguatýpe.
Peteĩ jasy ohasa rire, omanósapy’a karai Policarpo. Oñembyaty¬paitéje hikuái upérõ, hasẽjoaite, oñembo’e ha ambue ko’ẽ -pyhareve asaje rupi- ogueraha oñotỹ Policarpo retekue.
Peru -karai Arnaldo ta’ýra ypykue- ndaje peteĩ karia’y hekoro¬rýva ha py’ỹinte jeko oho ojeroky ha ovy’a iñirũnguéra ndive. Péicha ndaje peteĩ pyhare -mbohapy ára karai Policarpo omano rire- ohókuri Peru peteĩ jerokyhápe, ha pyharepyte rupi osẽ oupa heseve ka’unungáre. Ha ndaje oikéta jave hógape ohecha sapy’a tape yképe oguapýhina karai Policarpo amyrỹi, ijao morotĩmba. Tuicha oñemon¬dýi Peru ha pya’eterei oike hogapýpe. Omombáy túva ha sýpe ha omombe’u chupekuéra ohechava’ekue. “Mba’e karai Policarpo katu piko, ndeka’urapo!... Ha’e niko omanóma... Terehóna eke mba’e!”, he’íkuri chupe itúva ha okéjejekoraka’e. Upe mba’e oparei upépe ha upe pyhare.
Upéinte niko, peteĩ arapokõindy rire, omano sapy’a avei upe karai Policarpo rembirekoremi. Oñembyatypajeýkuri hikuái, hasẽjoaite oñembo’e ha ambue ko’ẽme -pyhareve asaje rupi- ogueraha hikuái oñotỹ karai Policarpo rembirekoremi retekue.
Karai Crispín jekoraka’e upe ombyasyvéva karai Policarpo ha hembireko ñemano. Py’ỹinte ohómiva’erã Policarpo rogakuemíme oñembyasy. Péicha ndaje, peteĩ asaje, ohóraka’e upépe ha oñemombo karai Policarpo kyhakuépe ha oñemyatymói. Upéi, ika’aruetémarõ, ohókuri ipiári hembireko hyeguasúva. Oñatõi chupe. “Crispin epáy¬ke... ka’arupytũma niko”, he’ívo chupe, osẽ oujeýkuri hogamíme. Ndoúigui iména, ohojeýndaje ipiári. Oñatõijey chupe ha upépe ae ohechakuaa iména Crispín omanohague. Sapy’ami rire, oñembyatypa hikuái, hasẽjoaite, oñembo’e ha’e... ko’ẽ rire -pyhareve asaje rupi- ha’ekuéra ogueraha ha oñotỹkuri karai Crispín retekue.
Upe mba’e ojehu rire -mbohapy ára haguépe- Peru oñembosako’ijeýma ha ñemiháme, ohóraka’e peteĩ jerokyhápe. Pyha¬repyte rupi osẽkuri ha ojevy hógape, ha ndaje oikéta jave hogapýpe, hesaho sapy’a karai Policarpo, hembireko ha karai Crispín omano ramoitéva rehe. Mbohapyve ijao morotĩ reheve, oguapýhina tape yképe.
Tuicha oñemondyijey Peru ha pya’épeko oike ha omombáy túva ha sýpe, ha omombe’u ichupekuéra upe ohechava’ekue tape yképe. Itúva oja’ojeýma chupe: “Mba’éichapiko rehecháta Policarpo, hembireko ha Crispín-pe?... Ha’ekuéra niko omanóma... Tereho eke!... Ka’u reheve niko oimeraẽ mba’e ikatu jahecha”. Peru katu ombohovái: “Nahániri che ru. Añetehápe, amo okápe oguapýhína mbohapyve”. Heta oño¬mbohovái rire, osẽjoaite okápe; avei osẽkuri Crispín rembirekore hyeguasúva ha -oguerovía’ỹre- ohecha hikuái, añetehápe, umi mbo¬hapy póra oguapývahína tape yképe.
Upérõ, kyhyjepópe, oñepyrũ hikuái oñembo’e; ha oñembo’epa rire, karai Arnaldo rembireko osẽjekoraka’e he’i ichupekuéra: “Mba’éiko peipota?... ndapehupytýimba’epiko py’aguapy?... Mba’éiko peikotevẽ rojapo penderehe?”. Mba’evete nde’íri hikuái.
Upeichaite jeko oikojeýkuri mokõi pyhare; ha upe pyhare mbo¬hapyhápe, oñembo’epa rire hikuái osẽjeýndaje karai Arnaldo rembi¬reko oporandu: “Mba’éiko peipota?... ndapehupýimba’epiko py’aguapy?... Mba’éiko peikotevẽ rojapo penderehe?”; ha ndaje upépe ae oñe’ẽkuri karai Policarpo amyrỹi: “Ñandejára niko naoremoingeséi yvágape romombe’uỹre mba’e vaiete rojapova’ekue ko yvy ape ári”. “Ha mba’éiko pejapóraka’e”, oporandujeýkuri karai Arnaldo rembire¬ko: “Ha’e... penemandu’ápiko jaikóramoguare amo Kuruguatýpe mba’eichaite pevépa jaikoasyetékurí, ndajakaruvéi hamba’e, ajépa?”, ha upéi ombojoapy: “Upépe niko oikókuri karai Venancio Rolón, ipirapire hetaitéva; hembireko ha ita’yra’ỹva; ha jajumboyvemi ojekukava’ekue, ajépa?”. “Héẽ, upeichaite”, ombohováikuri ha’ekuéra.
“Crispín ha che niko roġuahẽ peteĩ ñe’ẽme, ha rohókuri roimo’ãgui karai Venancio ndaiporiha hógape, romondávo ipirapire ha áġa roimeporãmi rire rome’ẽjey haġua chupe. Upérõ niko ha sapy’areíramo ġuarã arahákuri che mboka. Che apyta okápe ha Crispín oike, ha nimbora’e karai Venancio -oĩva hógape- oñandu, ha imboka reheve ou ojuka haġua Crispín-pe. Ahechávo, añemotenonde hese ha aju¬kaitevoi. Upéi romonda pirapire ha roñaníkuri upégui. Crispín nomombe’úi hembirekópe hyeguasúgui; ha che katu namombe’úi peẽme akyhyjégui pendepochýramo ġuarã. Che rembireko añoitépe amombe’úkuri. Upévare, ore mbohapymínte roikuaákuri upe mba’e vaiete, ha’e... upévare avei Ñandejára ipochy orendive ha naoremoi¬ngeséi yvágape”, he’íjekoraka’e karai Policarpo amyrỹi.
“Ha mba’éiko peikotevẽ?... Mba’éiko rojapokuaa penderehe?”, oporandujoa hikuái. “Mba’eve. Romombe’úmaniko peẽme ore rembia¬po vaikue. Rohupytýnema py’aguapy. Áġakatu, peipotáramo peñembo’ekuaa orerehe”, he’ijeýkuri Policarpo póra.
Oñembo’éndaje hikuái hesekuéra, ha upéi katu py’aguapýpe ohojoa oke.
Upete guive ndojehechaukavéi umi mbohapy póra. Oiméne niko Ñandejára oñyrõmba’e chupekuéra...